Natuurlijk wil je als docent zo goed mogelijk aansluiten op de capaciteiten van iedere leerling. Maar hoe doe je dat op een simpele, werkbare manier? Meike Berben, onderwijsadviseur bij CPS Onderwijsontwikkeling en Advies en auteur van Differentiëren is te leren!, omgaan met verschillen in vo en mbo stelt ons gerust: “Met kleine stapjes maak je al een groot verschil.”
We willen wel, maar het lukt nog niet
Het is misschien wel één van de grootste uitdagingen voor vo- en mbo-scholen: het vinden van de perfecte balans tussen klassikaal onderwijs en aandacht voor persoonlijke talenten en behoeften van leerlingen. Het leidt tot een opkomst van brede brugklassen, flexibele onderwijsvormen en (digitaal) lesmateriaal dat volledig aanpasbaar is aan beheersingsniveau, leervoorkeur of interesse. We willen iedere leerling bieden wat hij of zij nodig heeft. Maar dat streven ook daadwerkelijk in de praktijk brengen blijkt knap lastig. Want hoe bedien je iedere dag 30 individuen in 8 of meer klassen? Moet je op een hele nieuwe manier lesgeven? En hoe doe je dat binnen je, toch al zo schaarse, tijd?
Geen heel circus
Meike Berben hoort deze vragen iedere dag. Ze is dé Nederlandse expert op het gebied van differentiatie in de klas en auteur van het boek Differentiëren is te leren!, omgaan met verschillen in vo en mbo dat meer dan 25.000 keer werd verkocht. Tijdens haar trainingen en andere begeleiding op scholen loopt ze regelmatig tegen twijfel en weerstand aan. “De belangrijkste boodschap die ik dan geef is: het valt allemaal wel mee. Je hoeft écht geen heel circus op te tuigen om te differentiëren in de klas. Maar wanneer je verschillen ziet tussen leerlingen kan het geven van kleine keuzes, of ruimte geven voor eigen inbreng, zorgen voor effectievere lessen en een betere sfeer. Zonder dat het veel voorbereidingstijd vraagt. Met kleine stapjes maak je al een groot verschil.”
Differentiëren in de praktijk
De adviseur legt uit hoe je als docent differentiatie op een werkbare manier in de praktijk brengt. “De eerste tip is om je klas in maximaal 3 subgroepen te verdelen. Gebruik informatie uit je leerlingvolgsysteem, miniquizjes of eigen observaties (formatief handelen) en verdeel de leerlingen over twee à drie niveaugroepen. Je kunt ook leerlingen de keuze geven voor meer of minder instructie. De groep die op het gewenste niveau zit kan na de instructie aan het werk, de groep die boven het gewenste niveau zit werkt misschien zelfs zonder instructie en de groep die nog niet het gewenste niveau heeft kun je verlengde instructie geven. Door middel van een paar minuten extra begeleiding, een filmpje of instructie vanuit een iets andere invalshoek. Op die manier richt jij je aandacht op de leerlingen die het echt nodig hebben.”
De verwerking aansluiten op behoeften
Een andere tip is om de verwerking aan te sluiten op de behoeften van leerlingen. “Leerlingen verschillen in leervoorkeur of interesse. De één werkt goed in een prikkelarme omgeving, de ander verwerkt informatie beter wanneer het over paarden of voetbal gaat. Je kunt leerlingen zelf hun voorkeur laten aangeven. Vaak zijn ze daar prima toe in staat én versterkt het de eigen regie en de motivatie.” Tot slot mag ook de leertijd variëren. “Waarom zou een leerling die de stof al beheerst dezelfde opdrachten moeten doen als een leerling die de stof nog niet begrijpt? Je zou bijvoorbeeld deze leerling verrijkende of verdiepende opdrachten kunnen geven en de leerling die het nog niet begrijpt herhalingsopdrachten. Dit kun je ook doorvoeren in het huiswerk. Laat sommigen zich met opdrachten voorbereiden op de stof die in de les behandeld wordt (preteaching) en daag anderen iets meer uit.”
Gewoon proberen en meters maken
Differentiëren kan zo uitgebreid als je wil. Maar laat je niet in de war brengen door alle complexe mogelijkheden die er zijn, zegt Meike Berben. “Het is een vaardigheid die je ontwikkelt door gewoon te proberen en meters te maken. Ik raad docenten dan ook aan om gewoon eens één of twee van de differentiatietips uit te proberen in hun lessen, of samen met collega’s met werkvormen te experimenteren. Daarnaast kun je ook leerlingen betrekken. Vraag eens wat hen goed beviel aan het maken van keuzes in opdrachten en leg uit dat je dingen probeert om hen te helpen en lessen leuker te maken. Dit geeft waardevolle inzichten en creëert vertrouwen en verbondenheid in de klas.”
Effectiever én leuker
Meike Berben ziet docenten die ze traint in korte tijd groeien in hun rol en differentiatie -waar nodig- steeds makkelijker integreren in hun lessen. Dat leidt tot mooie resultaten. “Zo vertellen docenten dat de gerichte aandacht ervoor zorgt dat leerlingen de lesstof beter tot zich nemen en dat ze beter inzicht krijgen in ondersteuningsbehoeften van leerlingen. Maar ze merken ook dat er minder klassikale ruis en afleiding ontstaat, dat leerlingen gemotiveerder zijn en dat nieuwe initiatieven door de klas worden gewaardeerd. Zo kan differentiatie dus met kleine stapjes beginnen, maar bereik je vanzelf waar differentiatie voor bedoeld is: lessen effectiever én leuker te maken.”
