Ik voel me (niet) verantwoordelijk

Gerrald van beek

16 november 2021
Blog DirectieDocenten

Vier weken lang zijn ze er tijdens de les biologie mee bezig geweest en nu mag er gepresenteerd worden. Mieke en Daniëlle hebben het goed voorbereid, maar vinden het wel spannend. De afgelopen weken hebben alle leerlingen een paragraaf ‘toegewezen’ gekregen. De bedoeling was om de inhoud te presenteren en daarbij vragen en stellingen voor te leggen aan de klas. Gelukkig heeft de docent wel duidelijk aangegeven waar de presentatie aan moet voldoen. Ook heeft ze voorafgaand aan de presentatie duidelijke feedback gegeven over de vragen en stellingen. Mieke en Daniëlle zijn benieuwd of de klas het straks ook allemaal begrijpt.

Kan een vergelijkbare casus in jouw les plaatsvinden? En is dat dan eigenaarschap?

Of het eigenaarschap is, daarover lopen de meningen vast uiteen. De één vindt van wel; leerlingen hebben een hoge mate van vrijheid in de manier waarop ze de paragraaf gaan presenteren. Een ander ziet dit niet als eigenaarschap: de leerlingen volgden precies een instructie met daarin welke elementen op welke manier gepresenteerd moeten worden.

Je ziet: het is blijkbaar nog niet zo eenvoudig om eigenaarschap éénduidig te omschrijven. Het brengt bij de vraag: wat is eigenaarschap?

Eigenaarschap

Bij eigenaarschap binnen de context van het onderwijs gaat het over verantwoordelijkheid nemen en krijgen. Specifieker gaat het over de verantwoordelijkheid van het leerproces (Wiley, 2009). Heeft de docent of de leerling de regie over het leerproces?

Docent

Als eigenaarschap vooral een zaak is van de docent, dan bepaalt de docent de inhoud, werkwijze en werkregels zoals beschikbare tijd en de vorm van het resultaat. In dit proces is het de verantwoordelijkheid van de leerling om de docent te volgen. In dit onderwijs weet de docent welke inhoud hij gaat vertellen. Hij of zij bepaalt wat leerlingen kunnen en moeten leren aan de hand van doelen en sluit goed aan bij het niveau van de leerlingen door de beginsituatie in te schatten. Vereiste bij docentgestuurd onderwijs is dat de docent goed kan uitleggen en oefenvormen kent waarmee de leerlingen zich de leerstof eigen kunnen maken.

Het is de taak van de docent om de leerlingen ook zoveel mogelijk te motiveren om zich de leerstof toe te eigenen. Je kunt dit doen door aansprekende voorbeelden te gebruiken die passen bij de belevingswereld van de leerlingen. Zoek voorbeelden die dicht bij de leerlingen staan. Voorbeelden die ze begrijpen. Je kunt leerlingen zélf ook actief bevragen op voorbeelden die aansluiten bij de theorie. Zoek altijd naar manieren om je vak zo dicht mogelijk bij de leerlingen te brengen. Hiermee vergroot je de relevantie om met je vak aan de slag te gaan. De innerlijke betrokkenheid wordt groter.

Leerling

Als eigenaarschap vooral bij de leerling ligt, dan is de leerling zelf verantwoordelijk voor zijn of haar eigen leerproces. Hij of zij is dan degene die bepaalt wat, hoe, met wie, wanneer en waarmee wordt geleerd. Let wel: voor de leerlingen die dat kunnen. Dit geldt lang niet voor alle leerlingen. Even laten ‘zwemmen’ is prima, maar het proces van loslaten en zelfsturing is iets gradueels, passend bij de ontwikkeling van de leerling.

Het spreekt vanzelf dat dit niet los is te zien van de innerlijke betrokkenheid van de leerling.

Om te voorkomen dat iedereen ‘maar wat doet’, is het wel van groot belang dat samen met de leerling leerdoelen worden opgesteld. Aan de hand van deze doelen kan dan worden nagegaan of er ook daadwerkelijk geleerd is en in welke mate. Door hier al dan niet gezamenlijk met de docent op te reflecteren, wordt meer inzicht verkregen in hoe goed een leerling de stof beheerst of in welke mate een leerling nog meer moet werken aan een bepaald doel.

Bij een goede invulling van eigenaarschap bij leerlingen ontkom je bijna niet aan differentiëren. Dat begint al bij het opstellen van de leerdoelen. Niet iedere leerling heeft immers hetzelfde cognitieve vertrekpunt.

Eigenlijk komt het erop neer dat je leerlingen veel verantwoordelijkheid geeft, uiteraard op het niveau wat de leerling op dat moment aankan. Tegelijkertijd ga je er ook vanuit dat leerlingen deze verantwoordelijkheid nemen.

Dit betekent voor jou als docent een andere rol. Meer coachend, minder docerend. Ook de manier van feedback geven is in deze rol van groot belang. Omdat je zelfstandigheid en eigenaarschap wil stimuleren, kan het voor een leerling erg helpend zijn om feedback te ontvangen die gericht is op het proces in plaats van op het product.

Jouw lessen

Neem je lessen van de afgelopen week eens door. Was jij het vooral die bepaalde wat, hoe en wanneer er geleerd werd? Of waren het vooral de leerlingen die zich verantwoordelijk voelden? Of ligt het antwoord ergens tussenin? Maar belangrijk nog: is de uitkomst zoals je het graag voor je ziet?

Ben je benieuwd hoe jouw team hierin staat? Neem vrijblijvend contact op. Samen kijken we hoe de SLIM-scan helpend kan zijn in het vormgeven van goed onderwijs binnen jouw team.  

Gerrald van beek

Onderwijsadviseur en docent economie